Miejsce, w którym znajduje się opactwo Tre Fontane, dawniej znane jako “Acque Salvie” (Źródła Salijskie), to mała dolina na starożytnej trasie Via Laurentina. Od wieków było to jedno z najważniejszych miejsc dla chrześcijan, ponieważ według najdawniejszej tradycji 29 czerwca 67 r. n.e. został tu ścięty św. Paweł. Już od VI wieku zamieszkiwali tu mnisi, pragnący dawać świadectwo miłości do Boga w Jezusie Chrystusie, dla której żył i oddał swe życie Apostoł Narodów.
Zwiedzanie kompleksu 🇵🇱
1 – Wchodzących w uliczkę Via Acque Salvie witają cisza, spokój i kapliczka z figurą św. Benedykta. U jej podstawy znajduje się napis w języku łacińskim, informujący, że jest to miejsce modlitwy: “Słuchaj, synu: bądź posłuszny bez opieszałości. Módl się i pracuj. Tutaj spieszy ten, kto pragnie ujrzeć otwarte niebiosa, a uciążliwości drogi nie odstraszają go od świętego celu. Osiągnięcie go jest okupione zawsze wielkim wysiłkiem. Do życia szczęśliwego prowadzi wąska droga”.
4 – Łuk Karola Wielkiego
Dostęp do opactwa Tre Fontane prowadzi przez tak zwany Łuk Karola Wielkiego – zbudowany prawdopodobnie w XIII wieku, za pontyfikatu Honoriusza III, kiedy spełniał funkcje obronne. Budowla nazywana jest imieniem Karola Wielkiego, ponieważ wewnętrzne ściany – pomiędzy pierwszym a drugim łukiem – zostały pokryte freskami (obecnie prawie całkowicie zanikłymi) przedstawiającymi historię pomocy udzielonej temu władcy przez opactwo. Klasztor mianowicie pożyczył relikwie św. Anastazego papieżowi Leonowi III, a ten z kolei podarował je Karolowi Wielkiemu, który przypisał podbój Ansedonii cudownemu wstawiennictwu świętego. W zamian, papież i cesarz w 805 r. podarowali klasztorowi kilka posiadłości w Maremma i na Archipelagu Toskańskim.
8 – Kościół świętych Wincentego i Anastazego Kościół opactwa, poświęcony Najświętszej Maryi Pannie oraz świętym Wincentemu i Anastazemu, został zbudowany na pozostałościach wcześniejszego grecko-ormiańskiego klasztoru założonego w pierwszej połowie VII wieku przez mnichów z Cylicji, ojczyzny świętego Pawła. Cesarz Herakliusz powierzył greckim zakonnikom opiekę nad relikwiami św. Anastazego, perskiego mnicha, który poniósł śmierć męczeńską w 624 roku. W 1370 r. kościół został wzbogacony o relikwie św. Wincentego z Saragossy. Opactwo cystersów w obecnym kształcie budowane było przez kilkadziesiat lat, począwszy od 1140 roku, a konsekrowane w 1221 roku przez papieża Honoriusza III. Wnętrze jest bardzo proste i zgodne z kryteriami architektury cysterskiej, która kładła nacisk na prostotę budynków, rzeźb i obrazów. Freski przedstawiające dwunastu apostołów na kolumnach nawy zostały dodane znacznie później, w XVI wieku. Są one dziełem anonimowego artysty, wykonane w stylu podobnym do Rafaela. W kaplicy w lewym transepcie znajdują się relikwie świętego Wincentego, świętego Anastazego i świętego Zenona. W XIX wieku kościół przeszedł z rąk cystersów do franciszkanów, a następnie, w 1868 roku, do trapistów.
9 – Kościół Najświętszej Marii Panny Scala Coeli Jest to najmniejszy z trzech kościołów w kompleksie Tre Fontane. Pierwotny budynek został zbudowany ku czci św. Zenona i 10 203 chrześcijańskich legionistów, którzy ponieśli tu śmierć męczeńską.
W tym miejscu w 1138 r. św. Bernard, odprawiając mszę za zmarłych w obecności papieża Innocentego II, miał wizję: w ekstazie ujrzał schody, po których aniołowie wstępujący i zstępujący prowadzili dusze uwolnione z czyśćca do nieba.
Od tego wydarzenia wywodzi się nadana kościołowi nazwa: “Scala Cœli” (Schody do Nieba). Obecny kościół został zbudowany na miejscu istniejącego, aby uczcić rok jubileuszowy 1600. Ma plan ośmiokąta zwieńczonego kopułą. Wewnątrz znajdują się trzy absydy z ołtarzami. Absyda po prawej stronie poświęcona jest świętemu Zenonowi i rzymskim żołnierzom-męczennikom; środkowa, naprzeciwko wejścia do kościoła, Najświętszej Maryi Pannie. W lewej znajduje się ołtarz św. Bernarda, który przedstawia scenę wizji świętego. Schody po prawej stronie prowadzą do krypty, w której znajduje się XVI-wieczny ołtarz poświęcony świętemu Zenonowi i jego towarzyszom. Małe okienko po prawej stronie pozwala zajrzeć do miejsca, w którym według tradycji więziony był św. Paweł przed swą egzekucją.
11 – Kościół Męczeństwa Świętego Pawła
Idąc krótką aleją wysadzaną drzewami, która na ostatnim odcinku zachowała kamienny fragment oryginalnej rzymskiej drogi, dociera się do kościoła Męczeństwa Świętego Pawła. Jest to najważniejszy punkt kompleksu, stanowiący cel dla niezliczonych pielgrzymów, którzy przybywają do Acque Salvie od dwóch tysięcy lat, aby modlić się w miejscu, w którym apostoł oddał życie za Chrystusa. Kościół został zbudowany w 1599 roku przez Giacomo della Porta, na zlecenie kardynała Pietro Aldobrandiniego, aby zastąpić wcześniejszy średniowieczny budynek. Stoi w miejscu, zwanym wcześniej ad aquas salvias, gdzie według tradycji św. Paweł poniósł męczeńską śmierć przez ścięcie głowy. Legenda głosi, że odcięta głowa apostoła trzykrotnie odbiła się od ziemi, powodując wytryśnięcie źródła wody przy każdym odbiciu; stąd nazwa Trzy źródła (lub Trzy fontanny). Nad portalem wejściowym do kościoła znajduje się marmurowa tablica z napisem w języku łacińskim: “S. Pauli apostoli martyrii locus ubi tres fontes mirabiliter eruperunt” (“Miejsce męczeństwa św. Pawła Apostoła, gdzie w cudowny sposób wytrysnęły trzy źródła”). Nad szczytem fasady znajdują się dwa posągi poświęcone świętym Piotrowi i Pawłowi. Do wnętrza wchodzi się przez niewielki przedsionek, gdzie na posadzce widoczna jest wczesnośredniowieczna mozaika.
Zwiedzanie kościoła rozpoczyna się po prawej stronie, przy ołtarzu św. Pawła, w miejscu, gdzie prawdopodobnie Apostoł został stracony. Nad ołtarzem znajduje się obraz “Ścięcie św. Pawła”, wykonany przez Bartolomeo Passerottiego w 1604 roku. Po lewej stronie marmurowa kolumna (otoczona żelazną kratą) wskazuje miejsce męczeństwa. Zgodnie z tradycją św. Paweł był do niej przywiązany przed ścięciem. Trzy źródła są usytuowane w równych odległościach od siebie, ale na różnych poziomach; na każdym z nich, w marmurowej niszy, znajduje się wykonany z brązu wizerunek głowy świętego. Nad źródłami umieszczone są tabernakula otoczone kolumnami z czarnego marmuru. Woda w źródłach została zamknięta w 1950 roku. Papież Pius XI podarował kościołowi rzymską mozaikę z II wieku przedstawiającą cztery pory roku; została ona zainstalowana na podłodze nawy głównej. Widnieją na niej łacińskie napisy: VER (wiosna), AESTAS (lato), AUTUMNUS (jesień) i HIEMS (zima). Po lewej stronie, przy ołtarzu poświęconym św. Piotrowi, znajduje się kopia “Ukrzyżowania św. Piotra” Guido Reniego, ukończona w 1605 roku, podobna do stylu Caravaggia.
To święte miejsce, cel licznych pielgrzymek, na którym została przelana krew tysięcy męczenników i gdzie modlitwy mnichów na przestrzeni wieków orędowały za wszystkimi chrześcijanami, zachęca nas do postawienia sobie pytania o cel i sens naszego życia. Wiele pokoleń wyznawców Chrystusa oddało swoje życie, aby przekazać nam wiarę. Niech ich modlitwa nas wspomaga, abyśmy otwierali swoje oczy i serca na łaskę Boga i powierzali nasze życie, nasze rodziny i wszystkie problemy świata Jego miłosiernej miłości.
